Dit eindrapport
Tijdens de analysefase hebben de deelnemers van de Nationale DenkTank 2018 intensief onderzoek gedaan naar de verschillende aspecten van een circulaire economie. De resultaten uit de analysefase vormen de basis voor de oplossingen die in dit eindrapport staan. Dit jaar heeft de Nationale DenkTank uit duurzaamheidsoverwegingen ervoor gekozen om voor het eerst het volledige eindrapport niet te laten drukken, maar te publiceren op deze website. Hier kunt u de volledige informatie over de oplossingen vinden, zoals achterliggende analyses, impact en toekomstperspectief van de oplossingen.
De DenkTank is voorbij, maar nu begint het implementeren pas! Wij gaan de oplossingen in de praktijk brengen en zijn onder andere nog op zoek naar partners. Bij elke oplossing staan contactpersonen vermeld, dus benader hen vooral als u geïnteresseerd bent in een oplossing of wilt helpen!
Ook in de digitale wereld is het van belang om duurzaam te werk te gaan. Door de toename van internetgebruik zullen in 2020 datacenters een hogere CO2-uitstoot hebben dan de luchtvaartindustrie.1 Daarom wordt deze website op een duurzame manier gehost. Zo draaien de apparaten van iXL hosting en de gebruikte datacenters op Nederlandse windenergie. Ook worden energiezuinige servers en voedingen gebruikt. Bovendien wordt voer de koeling van de datacenters gewerkt met buitenlucht en niet met warme lucht van andere servers, zodat efficiënt wordt omgegaan met gekoelde lucht. Tenslotte is iXL deelnemer van HIER, Cleanbits en The Green Fan, en sponsor van Just Diggit.
- https://www.voordewereldvanmorgen.nl/duurzame-blogs/waarom-internetten-minder-duurzaam-is-dan-vliegen
Nationale DenkTank
Stichting de Nationale DenkTank draagt met vernieuwende en inspirerende ideeën bij aan grote maatschappelijke thema’s die spelen in Nederland. Daarom organiseert de Stichting elk jaar een Nationale DenkTank waarvoor twintig getalenteerde studenten en promovendi met uiteenlopende achtergronden worden geselecteerd. Deze interdisciplinaire DenkTank verdiept zich vier maanden fulltime in een actueel maatschappelijk probleem met als doel om hier innovatieve oplossingen voor te bedenken.
Dit jaar buigt de Nationale DenkTank 2018 zich over de vraag: hoe versnellen we de transitie naar een circulaire metropool in 2030?
De Nationale DenkTank 2018 formuleerde tien oplossingen om een circulaire economie dichterbij te brengen. Deze oplossingen variëren van klein en praktisch tot aan grootse herzieningen voor de lange termijn. Ze richten zich op verschillende doelgroepen en sectoren om de samenleving zo breed mogelijk mee te nemen in de voorstellen: overheden, bedrijven, consumenten, onderwijs, de bouwsector en de voedingsindustrie.
Meer informatie over de Nationale DenkTank en resultaten van eerdere jaren zijn te vinden op www.nationale-denktank.nl.
Voorwoord
De Nationale DenkTank wil een brug slaan tussen overheid, wetenschap en bedrijfsleven. We zijn dan ook erg blij dat het voorwoord van ons eindrapport is geschreven door drie aanjagers van de transitie naar een circulaire economie die voortkomen uit deze pijlers van de samenleving. Staatssecretaris Stientje van Veldhoven van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat is verantwoordelijk voor het rijksbrede programma circulaire economie. Ecologe prof. dr. Louise Vet is directeur van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) en nummer 1 van de Duurzame 100 van 2018. Volkert Engelsman is CEO van Eosta, het grootste import- en distributiebedrijf van biologische groenten en fruit in Europa, en nummer 1 van de Duurzame 100 van 2017.
Volkert Engelsman CEO Eosta b.v. / Nature & More Tevens Nummer 1 Duurzame 100 van 2017
Duurzaam, hernieuwbaar, toekomstbestendig, maatschappelijk verantwoord, kringloop, Cradle to Cradle, circulair… Er zijn nogal wat begrippen in omloop voor min of meer hetzelfde idee. Wanneer we het over circulariteit hebben richten we de blik in eerste instantie op grondstoffen. Maar in bredere zin zijn onze impact op klimaat, water, bodem, biodiversiteit en het sociale weefwerk van de maatschappij net zo goed verbonden met circulariteit. Het is duidelijk dat we als samenleving keihard aan de slag moeten met al deze begrippen. We lopen met ons ecosysteem en onze samenleving tegen grenzen op die niemand meer kan negeren, behalve, kennelijk, Donald Trump. Afgelopen zomer hebben we overal in de wereld duidelijk de gevolgen van klimaatverandering gezien, in de vorm van ernstige droogtes. De bedrijven die de pesticiden leveren voor ons voedsel, leveren ook de pillen om de ziektes te bestrijden die het gevolg zijn van onze voedingsgewoonten. We hebben een obesitasepidemie en een diabetes 2 epidemie. Kortom: het oude economische systeem is failliet.De bevlogenheid van de deelnemers is duidelijk terug te zien in de veelzijdigheid en creativiteit van de oplossingen, waarvan de meeste moeiteloos aan meerdere Sustainable Development Goals van de VN te koppelen zijn.We hadden afgesproken dat het zou gaan over people, planet, profit. Maar uiteindelijk wint de profit altijd. Prima, laat het dan om winst gaan. Wat mij betreft gaat het uitsluitend om winst. Maar dan moet je als bedrijf wel netjes rekenen. Dan moet je de schade die je veroorzaakt aan klimaat, water, bodem, biodiversiteit en sociale samenhang opnemen in je winst- en verliesrekening en je balans. Dat heet True Cost Accounting. Uiteindelijk ligt er een zingevingsvraag aan de basis van onze economie: wat definiëren wij als winst? Dan kom je al snel tot de conclusie dat een gezond ecosysteem, een gezonde maatschappij en menselijk geluk ook winst zijn. Winst 2.0. Dat is de kern van de nieuwe economie waar we naartoe gaan. De deelnemers van de Nationale DenkTank van 2018 hebben zich vier maanden over het thema 'circulaire economie' gebogen, waar tien voorgestelde oplossingen het resultaat van zijn. De bevlogenheid van de deelnemers is duidelijk terug te zien in de veelzijdigheid en creativiteit van de oplossingen, waarvan de meeste moeiteloos aan meerdere Sustainable Development Goals van de VN te koppelen zijn. Laat u, lezer, door deze jonge changemakers inspireren om door te bouwen aan een duurzame, circulaire economie. Waar een wil is, is een omweg.
Prof. dr. Louise E.M. Vet Directeur Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) en hoogleraar Ecologie aan Wageningen University Tevens Nummer 1 Duurzame 100 van 2018
Wat vond ik het toch fantastisch toen ik vernam dat de Nationale DenkTank, een nieuwe generatie kritische denkers, zich dit jaar buigt over de complexiteit van het versnellen van de transitie naar een circulaire economie. Want wat is het toch noodzakelijk dat we die destructieve lineaire economie van ons echt gaan veranderen. Wereldwijd gaat er zo veel prachtige natuur verloren. We kunnen zo niet langer doorgaan. Circulariteit: het is een ecologisch concept! In de natuur is er immers geen afval. Laten we daar maar eens van leren. In deze tijd van grote groei van de bevolking en toenemende economische activiteit, is zulke kennis van ecologie, hoe die natuur precies functioneert, van groot maatschappelijk belang. De wereld om ons heen is dramatisch aan het veranderen, terwijl we de ecologische complexiteit ervan nog lang niet helemaal begrijpen. Aan de wetenschap de taak om de effecten van deze veranderingen in te schatten en de complexiteit verder uit te pluizen. En we hebben een goede leermeester die al 3,8 miljard jaar werkt aan een succesvol natuurlijk ontwerp. Deze onontbeerlijke kennis zal ons helpen om onze lineaire economie te reorganiseren naar een circulaire.Zet in op samenwerking met alle betrokkenen, want dat is een cruciaal element in de transitie naar een circulair en veerkrachtig systeem.Ondernemers zullen in deze circulaire economie hun geld verdienen door de goede dingen te doen, door vooral dingen anders te doen. De praktische oplossingen van de Nationale DenkTank vormen hierbij een prachtige bron van inspiratie. Jullie voorbeelden geven een extra duw in de juiste richting. En jullie versterken het maatschappelijke debat door op de juiste plekken in gesprek te gaan met verschillende invloedrijke Nederlanders. Zet in op samenwerking met alle betrokkenen, want dat is een cruciaal element in de transitie naar een circulair en veerkrachtig systeem. Als we dit niet samen doen, is verandering slechts een illusie.
Stientje van Veldhoven – Van der Meer Staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat
Een eindige aarde kent geen oneindige hoeveelheid grondstoffen. De tijd van producten maken, gebruiken, weggooien en verbranden is voorbij. We kunnen op zoek gaan naar een tweede of zelfs een derde planeet, maar we kunnen beter met beide benen op de grond blijven staan en samen investeren in een nieuwe economie: een circulaire economie. Dat is onze beste optie. Het voortdurende hergebruik van grondstoffen biedt enorme kansen voor het Nederlandse bedrijfsleven en daarnaast helpt het ook de Nederlandse klimaatdoelen te halen. Met dit in het achterhoofd heeft de Nationale DenkTank 2018 zich gebogen over de vraag: hoe versnellen we de transitie naar een circulaire metropool?De creatieve en dynamische oplossingen van de Nationale Denktank 2018 vormen een mooie inspiratiebron voor alle betrokkenen in en rondom de transitie naar een circulaire economie. De bevindingen bevestigen mij dat we de juiste weg volgen.Als overheid zien we de verantwoordelijkheid en zien we ook de kansen voor de Nederlandse economie. Als ik zie hoeveel plannen er zijn en hoeveel mensen er met veel energie aan die nieuwe, circulaire economie werken, dan ben ik ervan overtuigd dat de ambitieuze doelen voor een volledig circulair Nederland in 2050 gehaald worden. De creatieve en dynamische oplossingen van de Nationale DenkTank 2018 vormen een mooie inspiratiebron voor alle betrokkenen in en rondom de transitie naar een circulaire economie. De bevindingen bevestigen mij dat we de juiste weg volgen. Ze maken echter ook duidelijk dat er nog genoeg uitdagingen zijn op ons pad naar een 100% circulair Nederland in 2050.
Visie
Een visie op de circulaire metropool van de toekomst
In de circulaire metropool van 2050 zijn mens, dier en milieu verbonden en afhankelijk van elkaar. De relatie is gebaseerd op geven en nemen in plaats van nemen en uitputten. De lokale cohesie is groot en de internationale samenwerking sterk. Iedereen doet mee in de circulaire metropool, waar welzijn en persoonlijke ontwikkeling het uitgangspunt zijn. Technologie is essentieel, maar gaat niet ten koste van onze menselijkheid. De metropool is een veerkrachtig systeem dat klaar is voor verandering en kan anticiperen op kansen en uitdagingen. Het valt niet uit elkaar als er één schakel uitvalt. Schakels vangen elkaar juist op en worden sterker: stel dat jouw elektriciteit uitvalt, dan neemt de elektriciteitsvoorziening van de buren het over. In de afgelopen vier maanden hebben we gemerkt dat zo’n circulaire economie vraagt om een fundamenteel andere denkwijze dan die onze maatschappij gewend is: niet alleen innovatie, maar een systeemverandering is nodig. In de circulaire economie van 2050:- Staat het hergebruiken van materiaalstromen centraal
Primaire grondstoffen worden zo min mogelijk gebruikt. Deze zijn vervangen door secundaire grondstoffen. Kringlopen zijn gesloten en we spreken niet langer over ‘afval’ en ‘secundaire grondstof’, maar over ‘waardevolle materiaalstromen’.
- Werken ketens transparant samen naar een gezamenlijk doel
Individuele partijen kunnen niet volledig circulair handelen, daarvoor is een gezamenlijke aanpak binnen een productieketen nodig. Zo wordt een sloopbedrijf vanaf het begin betrokken bij het ontwikkelen van een nieuwbouwproject, waardoor de gebouwen en onderdelen na gebruik gemakkelijk te remonteren en te hergebruiken zijn. Vertrouwen en transparantie vormen hiervoor de basis.
- Is gebruiken het nieuwe bezitten
Mensen zijn gebruikers van producten in plaats van bezitters, waardoor producenten geprikkeld worden om circulair te ontwerpen. Als gebruiker huur je je huishoudelijke apparaat en is de producent verantwoordelijk voor het onderhoud. Zo zorgt de producent ervoor dat het apparaat lang meegaat en gemakkelijk te repareren is.
- Is eigenaarschap meer in gemeenschappelijke handen
Om te voorkomen dat bezit verschuift van het individu naar monopolisten die puur handelen vanuit eigenbelang, zijn bedrijven meer in eigendom van coöperatieven en zijn er meer manieren gevonden om bedrijven te laten handelen vanuit maatschappelijk belang.
- Zijn verschillende duurzaamheidstransities integraal aangepakt
De huidige nadruk op de energietransitie is veranderd in een integrale aanpak van energie, circulariteit en sociale agenda. Om energie te besparen wordt er dus bijvoorbeeld niet meer geïsoleerd met het weinig circulair te gebruiken pur, maar op zo’n manier dat het isolatiemateriaal weer herbruikbaar is. Er is geanticipeerd op de impact van de transities op de sociale agenda. Iedereen doet mee, heeft een vangnet, leert bij en wordt waar nodig omgeschoold, en is intrinsiek betrokken en gemotiveerd op de werkvloer.
- Is een breed scala aan waarden leidend
Er zijn vele waarden die ertoe doen: ecologische, sociale, emotionele, maatschappelijke en financiële. In plaats van alleen financiële waarde zijn in een circulair systeem alle waarden van belang. Sturing en beoordeling van economische activiteit vindt plaats op basis van deze verschillende waarden.
- Wordt economische ontwikkeling gemeten aan de hand van brede welvaart
Met de erkenning van verschillende waarden wordt ook macro-economische ontwikkeling gemeten aan de hand van verschillende parameters, zoals ecologische, sociale en financiële. De Monitor Brede Welvaart en de Sustainable Development Goals zijn uitgegroeid tot de kwantitatieve en kwalitatieve maatstaf voor de stand van het land. De krimp, stagnatie of groei van het BBP is hier ondergeschikt aan.
Aanleiding & Onderzoeksvraag
Jaarlijks stoot Nederland ruim 193 miljard kilo CO2 uit, gelijk aan alle wereldburgers 170 rondjes om de aarde laten rijden.[i] Bovendien produceren we grote hoeveelheden afval: 12 miljoen vuilniswagens per jaar, waarvan 80% wordt verbrand.[ii] Als de hele wereld zou consumeren zoals Nederland, dan wordt er 3,7 keer de aarde aan grondstoffen per jaar verbruikt.[iii] Een onhoudbaar systeem. De Nationale DenkTank 2018 wil daarom een omschakeling naar een circulaire economie en is aan de slag gegaan met de hoofdvraag:
Hoe versnellen we de transitie naar een circulaire metropool in 2030?
We focussen ons hierbij op de circulaire metropool, omdat verstedelijking in de toekomst alleen maar toeneemt. In het jaar 2030 zal 60% van de wereldbevolking in steden wonen.[iv] We hebben ons gericht op vier gebruiksfuncties in de metropool: wonen, werken, consumeren en eten/drinken.
Voor ons onderzoek hebben wij de volgende definitie van circulaire economie opgesteld en gehanteerd:
In een circulaire economie wordt grondstofverbruik geminimaliseerd door: behoud van waarde, het sluiten van kringlopen door middel van hergebruik, en/of door weigering van bepaalde producten, onderdelen, materialen of grondstoffen. Iedereen doet mee in een circulaire economie, waarbij welzijn en persoonlijke ontwikkeling centraal staan.
We zijn op bezoek gegaan bij vuilnismannen en een staatssecretaris, hebben meegedaan aan de vegan challenge, verbleven in een circulaire broedplaats en doken in de literatuur. Ook hebben we veel betrokkenen geïnterviewd, trainingen gevolgd, workshops gegeven en brainstormsessies gedaan.
De 10 oplossingen die we op basis hiervan hebben geformuleerd, vallen in 6 oplossingsrichtingen. Hiermee denken wij de circulaire economie een stapje dichterbij te brengen:
-
- Urgentiegevoel en mindset-verandering stimuleren
- Burgers meer invloed geven
- Transitie integraal benaderen
- Maatschappelijke en ecologische waarden integreren
- Kringlopen sluiten
- Verandering van regelgeving agenderen
- CBS (2018). Uitstoot broeikasgassen in 2017 licht afgenomen; op basis van een auto die 1 op 15 rijdt
- Rabobank – De afvalsector: de grondstoffenrotonde uitgelicht
- https://www.overshootday.org/newsroom/country-overshoot-days/
- PWC – Versnellende verstedelijking
Dankwoord
De transitie naar een circulaire metropool versnel je niet alleen. De Nationale DenkTank 2018 heeft veel hulp mogen ontvangen van verschillende mensen, instellingen, bedrijven en organisaties. De deelnemers willen hen hier heel graag voor bedanken. De DenkTank was niet mogelijk geweest zonder het bureau, bestuur en de alumni. Daarnaast zijn we veel dank verschuldigd aan Ellis Broeks, Ivo van Well en Diederik Klip, die ons begeleid hebben. Verder bedanken we onze themapartners en structurele partners met wie wij samenwerkten. Jullie stimuleerden ons om verder te kijken en te blijven zoeken naar oplossingen die bijdragen aan een versnelling van de transitie naar een circulaire metropool van de toekomst in Nederland.